Αναζητώντας τον «Υποψήφιο Βουλευτή».

Τα πώς και τα γιατί της επετειακής έκδοσης της πρώτης ελληνόγλωσσης όπερας

Η κωμική όπερα «Ο Υποψήφιος Βουλευτής» σε μουσική Σπυρίδωνος Ξύνδα και λιμπρέτο του Ιωάννη Ρινόπουλου έχει περάσει στην ιστορία του νεοελληνικού μουσικού θεάτρου ως η πρώτη όπερα, η οποία βασίστηκε σε ελληνικό λιμπρέτο και παρουσιάστηκε από ελληνικό θίασο. Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα το φθινόπωπρο του 1867 και πράγματι πρωτοπόρησε ως έργο εξαιτίας της χρήσης αφενός της κερκυραϊκής διαλέκτου στο λιμπρέτο και αφετέρου μελωδικών στοιχείων της επτανησιακής και ηπειρωτικής υπαίθρου στη μουσική.

Περισσότερο από όλα αυτά, όμως, «Ο Υποψήφιος Βουλευτής» πρωτοπόρησε και από πλευράς μηνυμάτων: η πρώτη ελληνική όπερα δεν αφορούσε τη δόξα του αρχαίου ή του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά αντιθέτως παρουσίαζε ρεαλιστικά, καίτοι με κωμικό τρόπο, τις δυσκολίες της αγροτιάς και τους ανερμάτιστους και διαπλεκόμενους πολιτικούς, οι οποίοι μαζί με τους πρόθυμους ακολούθους τους εκμεταλεύονταν τους αμόρφωτους και πάμπτωχους αγροτικούς πληθυσμούς με μόνο στόχο την νομή και διατήρηση της εξουσίας.

Η πλοκή του έργου.

Η υπόθεση της όπερας, φαινομενικά απλοϊκή και για τον λόγο αυτό ακόμη περισσότερο καταγγελτική, λαμβάνει χώρα στη διάρκεια μίας ημέρας του 1857 στο χωριό Γαστούρι της Κέρκυρας.

Η Πράξη Α΄ ξεκινά με το χορωδιακό των εξαθλιωμένων χωρικών, οι οποίοι ξεκινούν για τις αγροτικές εργασίες τους. Ο Γιώργης, νεαρός και φτωχός αγρότης, είναι ερωτευμένος με την Χριστίνα, κόρη του γέρο-Γιάγκου, προύχοντα του χωριού που φιλοδοξεί να καταλάβει την θέση του προεστού. Η Χριστίνα, όμως, δεν τολμά να μιλήσει στον πατέρα της, αφού γνωρίζει εκ των προτέρων τις αντιρρήσεις του εξαιτίας της οικονομικής κατάστασης του Γιώργη. Όταν τελικά το επιχειρεί εισπράττει την οργή του Γιάγκου. Την στιγμή εκείνη έρχεται η είδηση ότι ένας αριστοκράτης υποψήφιος βουλευτής θα επισκεφθεί το χωριό.

Στην Πράξη Β΄ εμφανίζεται ο υποψήφιος, ο «κυρ-Πολυλογάς», ο οποίος στην άριά του αυτοψυχογραφείται ως υπερόπτης και ψηφοθήρας με ελάχιστους ηθικούς ενδοιασμούς προκειμένου να εξασφαλίσει την εκλογή του. Ο Γιώργης υπόσχεται στον αριστοκράτη πολλές ψήφους, αν αυτός μεθοδεύσει τον γάμο του με τη Χριστίνα και ο Υποψήφιος συμφωνεί. Ο Γιώργης ανακοινώνει στη Χριστίνα το σχέδιό του. Εμφανίζεται, όμως, ένας διεφθαρμένος αστυνονικός κλητήρας, ο οποίος επιδεικνύει στο Γιώργη πλαστό ένταλμα σύλληψης για χρέη ζητώντας του να παράνομη χρηματική αμοιβή για να μην το εκτελέσει.

Στην Πράξη Γ΄ ο πολιτευτής κολακεύοντας τον Προεστό του χωριού και εκμεταλλευόμενος τη φιλοδοξία του Γιάγκου να γίνει εκείνος προεστός βάζει σε εφαρμογή το σχέδιό του, το οποίο μέσα από χειρισμούς και απρόοπτα (με κορυφαία  τη σωτηρία του Γιώργη από την πλεκτάνη του επίορκου αστυνομικού κλητήρα με την παρέμβαση του Υποψηφίου) οδηγεί στον γάμο των δύο ερωτευμένων. Ο Υποψήφιος φεύγει από το χωριό υποσχόμενος για ακόμη μια φορά, ότι θα πράξει τα καλύτερα για τους ψηφοφόρους του, οι οποίοι με τη σειρά τους τον διαβεβαιώνουν για τη θετική ψήφο τους.

Η επετειακή έκδοση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας

Η Ελλάδα της εποχής εκείνης, και όχι μόνο, είδε μέσα από τον «Υποψήφιο» του Ξύνδα τον εαυτό της στο καθρέπτη. Η όπερα γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση από το 1888 μέχρι καi τον Μεσοπόλεμο ταξιδεύοντας σε όλη την Ελλάδα, καθώς και στον ελληνισμό της διασποράς (Τεργέστη, Μασσαλία, Κωνσταντινούπολη). Ταυτόχρονα, όμως, εξαιτίας και των πολιτικοκοινωνικών μηνυμάτων της έπεσε θύμα της «πολιτικής ορθότητας» με αποτέλεσμα σημαντικά και καταγγελτικά μέρη του έργου να «κοπούν» οδηγώντας ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα στη δημιουργία μιας εντελώς λανθασμένης εικόνας για την όπερα.

Τον Ιούνιο του 2016 η διάθεση χρήσης του γραμμένου από τον Ξύνδα σπαρτίτου (φωνές με συνοδεία πιάνου) της όπερας στη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας από συμπολίτη μας που ζήτησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, σε συνδυασμό με εκείνο που δώρισε στη Φιλαρμονική το 2014 ο κ. Ελευθέριος Μωραΐτης, αποκάλυψε την έως τότε απόκρυφη ιστορία ενός έργου που θεωρούταν, εσφαλμένως όπως αποδείχθηκε, δεδομένο. Το χειρόγραφο του ανώνυμου ιδιώτη, γραμμένο το 1867, προσφέρει για πρώτη φορά μετά από 150 σχεδόν χρόνια την αρχική και άνευ περικοπών μορφή του έργου και δίνει σε όλη την έκταση την πολιτικοκοινωνική διάστασή του, η οποία ενισχύεται ακόμη περισσότερο από τη μουσική του. Η σύγκριση με το δεύτερο χειρόγραφο αποτελεί, όμως αδιάψευστο μάρτυρα των μετέπειτα παρεμβάσεων στην όπερα, οι οποίες άλλαξαν δραματικά την εικόνα του έργου των Ξύνδα/Ρινόπουλου από το 1888 και μετά, αφού τότε «κόπηκαν» πολλά σημεία που καταδίκαζαν την πολιτική ανεντιμότητα και την κοινωνική αδικία. Οι παρατηρήσεις αυτές κατέστησαν σαφές, ωστόσο, και το πόσο στρεβλή εικόνα του έργου δίνουν τα ακόμη μεταγενέστερα (και μη ιδιόγραφα του Ξύνδα) αντίγραφα του έργου που βρίσκονταν σε ιδιωτικά αρχεία, όπως του Ιωσήφ Γκρέκα ή του Γεράσιμου Ρομποτή, όπου οι περικοπές είναι ακόμη μεγαλύτερες και οι στίχοι εν πολλοίς δεν ανταποκρίνονται στο λιμπρέτο του 1867.

Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, τιμώντας τα 150 χρόνια από την πρεμιέρα του «Υποψήφιου» πρόκειται να κυκλοφορήσει για πρώτη φορά την αρχική και άνευ περικοπών μορφή του έργου βασιζόμενη στα ιδιόγραφα του Ξύνδα σε συλλεκτική έκδοση και περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Η έκδοση θα περιέχει το σπαρτίτο του 1867 συμπεριλαμβανομένης και της έως σήμερα άγνωστης εισαγωγής του έργου. Επίσης σε φωτομηχανική αναπαραγωγή θα περιέχεται και το λιμπρέτο της πρώτης παράστασης του 1867, αντίτυπο του οποίου υπάρχει στο αρχείο της Φιλαρμονικής. Σε ειδικό παράρτημα θα περιέχονται και τα μέρη που μεταγενέστερα είτε αντικατέστησαν μέρη του αρχικού έργου είτε προστέθηκαν εμβόλιμα, προσφέροντας έτσι πλήρη εικόνα της πορείας του. Την παραπάνω έκδοση πλαισιώνουν, τέλος, δύο εξαιρετικά σημαντικές ερευνητικές εργασίες της Αύρας Ξεπαπαδάκου και του Κώστα Καρδάμη σχετικές με την ιστορία, την υποδοχή, τις παρεμβάσεις και την παραστασιογραφία του «Υποψήφιου». Τα κείμενα θα είναι σε ελληνική και αγγλική γλώσσα.

Παράλληλα, η συμφωνική ορχήστρα της Παλαιάς Φιλαρμονικής πρόκειται να παρουσιάσει τον Νοέμβριο για πρώτη φορά μετά το 1867 την εισαγωγή του έργου και δύο από τις δημοφιλέστερες άριές του στην αρχική ενορχήστρωσή τους, η οποία προέκυψε από τα παραπάνω τεκμήρια. Έχει δε την πρόθεση να παρουσιάσει ολόκληρο το έργο στην πρωτότυπη μορφή του μέσα στο επετειακό έτος 2017.

Οι προεγγραφές στην επετειακή έκδοση έχουν ήδη ξεκινήσει και η Φιλαρμονική επιθυμεί να ευχαριστήσει θερμά τους πολυάριθμούς φίλους που έσπευσαν ήδη να εγγραφούν. Οι ενδιαφερόμενοι να αποκτήσουν τον παραπάνω τόμο καλούνται να προεγγραφούν στον σχετικό κατάλογο αποκτώντας έτσι ένα σημαντικό εκδοτικό και μουσικό πόνημα. Περισσότερες πληροφορίες και φόρμες προεγγραφής διατίθενται από τον διαδικτυακό τόπο της «Παλαιάς Φιλαρμονικής» και από το Μουσείο Μουσικής της Φιλαρμονικής (Νικηφόρου Θεοτόκη 10, τηλ. 26610 39289 και 26610 38765).